AMSTERDAM - Koninginnedag eh… Koningsdag! Ontglipt het u nog steeds wel eens? Ach, heel begrijpelijk, hoor: het wáren ook altijd de verjaardagen van koninginnen die we vierden. Wilhelmina, Juliana en Beatrix. Ooit begon dat vieren klein en gezellig.

En het werd gezelliger en gezelliger, en ook drukker en drukker.., vooral in Amsterdam. Op een gegeven moment werd het zó gezellig en druk, dat het in de hoofdstad de spuigaten uitliep. Maar gelukkig: al tegen de tijd dat de koning kwam, keerde het tij.

Hoe het begon
Het begon ooit allemaal in 1891. Niet in Amsterdam, maar in Utrecht. Daar werd voor het allereerst Koninginnedag gevierd. Na de dood van koning Willem III der Nederlanden, werd dochter Wilhelmina koningin. Koningin Wilhelmina besloot om haar verjaardag met het hele land te vieren, alleen: ze was er zelf nooit bij. Koninginnedag viel op de laatste dag van de schoolvakantie, dus al snel werd het een feestdag voor kinderen.

Prinsessedag
Vóór 1891 bestond er al een Prinsessedag. Toen prinses Wilhelmina 5 jaar werd op 31 augustus 1885, was het namelijk groot feest in het Utrechtse Oranjepark. En het jaar daarop weer. En daarna weer. Op een gegeven moment vierde ook de rest van Nederland haar verjaardag mee. Maar pas in 1902 werd het een écht volksfeest. Het feest was ook een beetje bedacht om de nationale eenheid te vieren.

30 april
In 1948 volgde Juliana haar moeder Wilhelmina op. Koningin Juliana besloot om Koninginnedag te vieren op haar verjaardag: 30 april. Ze zorgde ervoor dat Koninginnedag een vrije dag werd. Nederlanders konden bloemen en geschenken op het bordes van Paleis Soestdijk aanbieden en de koningin kon worden gefeliciteerd. Vanaf de jaren 50 was dit ook te zien op televisie.

Geen woning, geen kroning
Vanaf de jaren zestig nam de drukte in Amsterdam op deze dag stevig toe. Op Koninginnedag mochten burgers zonder vergunning spullen verkopen. Zo ontstond de vrijmarkt. En omdat Koninginnedag een vrije dag was, gingen veel mensen die avond ervoor op stap. Zo ontstond Koninginnenacht. Op Koninginnedag 1980 volgde Beatrix Koningin Juliana in Amsterdam op. Op deze dag waren heftige rellen: ‘geen woning, geen kroning!” Koningin Beatrix was jarig op 31 januari, maar hield 30 april aan als Koninginnedag. Uit respect voor haar moeder, maar het had vast ook wat te maken met de maand januari. Koud!

Geef me een zoen!
Koningin Beatrix besloot om mensen niet te laten kómen, maar om naar zetoe te gaan. Met Koninginnedag bezocht ze dus plaatsen. De hoofdstad stond niet op dat lijstje, dat kwam vast door alle ellende met de troonswisseling. Maar: in 1988 wandelde zij ineens spontaan over de Amsterdamse vrijmarkt. Het staat in ons collectieve geheugen gegrift: een Amsterdammer riep ‘geef me een zoen!’ en ja hoor, smak! De stad stond op zijn kop! Ook kwam het steeds vaker voor dat de verkoop van eten en drinken aan banden werd gelegd. Soms moest men namelijk op the day after van een voedselvergiftiging herstellen.

1 blikje bier
In 2001 was het extreem druk in de stad. Treinreizigers misdroegen zich. Rond het Centraal Station liep het uit de hand en de ME werd ingezet. Koninginnedag werd steeds bruisender en drukker. In 2004 waren er 600.000 mensen in Amsterdam, in 2010 waren dat er 800.000, en verwachting was dat dat elk jaar zou toenemen. Als stad moet je dan van goede huize komen om dat in goede banen te leiden. Om alles leuk en gezellig te houden, kwamen er nieuwe regels. Zoals: de vrijmarkt is niet meer óók ’s nachts, het Vondelpark voor kinderen en niet méér dan 1 blikje bier op zak.

Randen van de stad
In 2011 leek de stad bijna onder de grote massa feestvierende mensen te bezwijken. De veiligheid kwam in het geding. Eind 2011 besloot Burgemeester Van der Laan dan ook om grote evenementen te verplaatsen naar de randen van de stad. Zo verhuisde het grote feest van Radio 538 van het Museumplein naar Zuid. Vanaf 2012 was de binnenstad een stuk rustiger en konden ook Amsterdamse gezinnen weer mee feesten.

Tien F-16’s over het IJ
En toen een belangrijke dag: op Koninginnedag 2013 volgde Koning Willem-Alexander zijn moeder op. Nederland smolt, Amsterdam smulde, politie en beveiliging zuchtte en steunde: een Koninginnedag én een inhuldiging. Een ceremonie in het Paleis op de Dam, tien F-16’s in formatie over het IJ, regelaars vielen bijna flauw toen de koning spontaan de boot uit ging om dj Van Buuren de hand te schudden, maar toch: alles verliep gecontroleerd en rustig. Het kan dus gewoon. Vanaf 2014 viert Nederland Koningsdag op de verjaardag van Willem-Alexander: 27 april. En dus géén Koninginnedag meer.

Meer lezen
www.amsterdam.nl/koningsdag