AMSTERDAM - 16 mei 1944, hartje Amsterdam. Nadat de Duitsers razzia’s hebben uitgevoerd in heel Nederland, gaat de politie langs in de Jodenbuurt: de omgeving van de Zanddwarsstraat, Dijkstraat, Kleersloot en Jodenbreestraat. De boodschap aan de bewoners: u moet zich melden op het politiebureau. De Joden zijn op dat moment al uit de buurt verdreven en op transport gezet naar de vernietigingskampen. In de bijna geheel verlaten wijk hebben de Sintifamilies Steinbach en Rosenberg hun intrek genomen.

Dat ze daar wonen is verboden, maar dat is niet de reden om de Sintifamilies nu op te pakken. Net als de Joden, de communisten, gehandicapten en homoseksuelen zijn ook Roma en Sinti doel van de vernietigingsdrift van de nazi’s. Ze worden beschouwd als crimineel, asociaal en onzuiver van ras. Dus ook zij gaan op transport naar concentratiekampen om er vermoord te worden.

De cel in op het politiebureau
De twee families, zo’n 21 mensen waaronder acht kinderen, melden zich op het politiebureau Jonas Daniël Meijerplein, tijdens de Duitse bezetting bureau Houtmarkt genaamd (alle Joodse namen moesten van de nazi’s uit het straatbeeld). Van daaruit worden ze naar het hoofdbureau van politie gebracht, ook toen al gevestigd op de Marnixstraat.

De schrik van criminelen
Op het hoofdbureau werkt agent Jacob (Jaap) Knol. Knol is geen kleine jongen: voordat hij in dienst komt bij de politie heeft hij als atleet meegedaan aan de Olympische Spelen van 1928 en een seizoen bij Ajax gespeeld. De stoere kerel heeft een sterk rechtvaardigheidsgevoel en is de schrik van grote criminelen. Het komt hem al snel ter ore dat de twee Sintifamilies door de politie zijn opgepakt en bij hem op het bureau zijn vastgezet.

Amsterdamse nachtleven
De families zijn bekend door hun optredens. Tijdens de oorlog luisteren zij het Amsterdamse nachtleven op met hun muziek. Ze geven concerten voor Amsterdammers in bekende café’s op en rond het Rembrandtplein, ook treden ze op voor de bezetters. Om te voorkomen dat de families op ‘zigeunertransport’ worden gezet en vermoord worden, besluit Knol de café’s waar zij vaak optreden, een voor een langs te gaan.

Onmisbare muzikanten
Hij laat de eigenaars een getuigenverklaring tekenen: dat de families Steinbach en Rosenberg Nederlandse muzikanten zijn, die Amsterdam niet kan missen. De verklaring benadrukt het Nederlanderschap van de families en hun onlosmakelijke verbondenheid met én grote betekenis voor het Amsterdamse uitgaansleven.

Concert in politiebureau
Knol toont de hoofdcommissaris de verzamelde getuigenverklaringen en pleit voor hun vrijlating. Die geeft toestemming. Het verhaal gaat dat de families na dit bericht zo blij zijn, dat ze een spontaan optreden geven op het politiebureau. Zeker is dat ze er op zeker moment een concert hebben gegeven.

Gespaard voor gruwelijk lot
Op 16 mei was de politieactie in de Jodenbuurt. Vier dagen later, op 20 mei, stappen de Sinti op de Marnixstraat hun vrijheid tegemoet. De dag ervoor, op 19 mei, is het ‘zigeunertransport’ vertrokken, met alle in Nederland opgespoorde Sinti en Roma van verzamelkamp Westerbork naar vernietigingskamp Auschwitz. Doordat de Amsterdamse families een dag ná dat transport worden vrijgelaten, wordt hen een gruwelijk lot bespaard.

Nog wat feiten
Lodewijk Steinbach stond aan het hoofd van de familie. Hij had acht kinderen. Drie van zijn dochters verbleven op het moment van de politieactie niet in Amsterdam. Zij zijn afgevoerd naar een concentratiekamp en hebben de oorlog niet overleefd. Iets wat Lodewijk pas halverwege de jaren 50 kreeg bevestigd.

In Nederland zijn 245 Sinti en Roma naar Auschwitz vervoerd. Rond de 30 van hen hebben het overleefd.

Gaat dat snel zien!
Het ‘zigeunertransport’ vond precies 75 jaar geleden plaats. Op vrijdag 18 januari is in de Mozes en Aäronkerk de opening van de tentoonstelling Sinti en Roma in heden en verleden in Nederland. Stichting O Lungo Drom (de lange weg) stelde de tentoonstelling samen. U kunt de expositie over deze bijzondere geschiedenis bezoeken op 27 januari, na afloop van de Auschwitzherdenking en t/m 13 febuari op woensdag van 12.00-15.00 uur of op afspraak via verhalenschat@gmail.com. Daarna trekt de reizende tentoonstelling weer verder door Nederland.

Meer informatie op verhalenschat.nl.