AMSTERDAM - Eind 19e eeuw begon een traditie die zou uitgroeien tot een volksfeest. We vierden toen voor het eerst de verjaardag van prinses Wilhelmina. Nadat prins Willem-Alexander zijn moeder opvolgde, werd de nationale feestdag in 2014 omgedoopt tot Koningsdag. Op 27 april kleurt Amsterdam oranje: we kunnen weer los!

Het begon allemaal in 1891. Niet in Amsterdam, maar in Utrecht. Daar werd voor het allereerst Koninginnedag gevierd.

1891: Feestdag voor kinderen

Na de dood van koning Willem III der Nederlanden, werd dochter Wilhelmina koningin. Koningin Wilhelmina besloot haar verjaardag met het hele land te vieren, alleen: ze was er zelf nooit bij. Koninginnedag viel op de laatste dag van de schoolvakantie, dus al snel werd het een feestdag voor kinderen.

1885: Prinsessedag

Vóór 1891 bestond er al een Prinsessedag. Toen prinses Wilhelmina 5 jaar werd op 31 augustus 1885, was het namelijk groot feest in het Utrechtse Oranjepark. En het jaar daarop weer. En daarna weer. Op een gegeven moment vierde ook de rest van Nederland haar verjaardag mee. Maar pas in 1902 werd het een écht volksfeest. Het feest was ook een beetje bedacht om de nationale eenheid te vieren.

1948: 30 april

In 1948 volgde Juliana haar moeder Wilhelmina op. Koningin Juliana besloot Koninginnedag te vieren op haar verjaardag: 30 april. Ze zorgde ervoor dat Koninginnedag een vrije dag werd. Nederlanders konden bloemen en geschenken op het bordes van Paleis Soestdijk aanbieden en de koningin kon worden gefeliciteerd. Vanaf de jaren 50 was dit ook te zien op televisie.

1980: Geen woning, geen kroning

Vanaf de jaren 60 nam de drukte in Amsterdam op deze dag stevig toe. Op Koninginnedag mochten burgers zonder vergunning spullen verkopen. Zo ontstond de vrijmarkt. En omdat Koninginnedag een vrije dag was, gingen veel mensen de avond ervoor op stap. Zo ontstond Koninginnenacht. Op Koninginnedag 1980 volgde Beatrix koningin Juliana in Amsterdam op. Op deze dag waren heftige rellen: ‘geen woning, geen kroning'. Koningin Beatrix was jarig op 31 januari, maar hield 30 april aan als Koninginnedag. Uit respect voor haar moeder, maar het had vast ook wat te maken met de maand januari. Koud!

1988: Geef me een zoen!

Koningin Beatrix besloot mensen niet te laten komen, maar naar ze toe te gaan. Met Koninginnedag bezocht ze dus plaatsen. De hoofdstad stond niet op dat lijstje, dat kwam vast door alle ellende met de troonswisseling. Maar: in 1988 wandelde zij ineens spontaan over de Amsterdamse vrijmarkt. Het staat in ons collectieve geheugen gegrift: een Amsterdammer riep ‘geef me een zoen!’ en ja hoor, smak! De stad stond op zijn kop. Ook kwam het steeds vaker voor dat de verkoop van eten en drinken aan banden werd gelegd. Soms moest men namelijk op the day after van een voedselvergiftiging herstellen.

2001: 1 blikje bier

In 2001 was het extreem druk in de stad. Treinreizigers misdroegen zich. Rond het Centraal Station liep het uit de hand en de ME werd ingezet. Koninginnedag werd steeds bruisender en drukker. In 2004 waren er 600.000 mensen in Amsterdam, in 2010 waren dat er 800.000, en de verwachting was dat dat elk jaar zou toenemen. Als stad moet je van goeden huize komen om dat in goede banen te leiden. Om alles leuk en gezellig te houden, kwamen er nieuwe regels. Zoals: de vrijmarkt is niet meer óók ’s nachts, het Vondelpark is voor kinderen, en niet meer dan 1 blikje bier op zak.

2011: Randen van de stad

In 2011 leek de stad bijna onder de grote massa feestvierende mensen te bezwijken. De veiligheid kwam in het geding. Eind 2011 besloot burgemeester Van der Laan dan ook om grote evenementen te verplaatsen naar de randen van de stad. Zo verhuisde het grote feest van Radio 538 van het Museumplein naar Zuid. Vanaf 2012 was de binnenstad een stuk rustiger en konden ook Amsterdamse gezinnen weer meefeesten.

2013: 10 F-16’s over het IJ

En toen een belangrijke dag: op Koninginnedag 2013 volgde koning Willem-Alexander zijn moeder op. Nederland smolt, Amsterdam smulde, politie en beveiliging zuchtte en steunde: een Koninginnedag én een inhuldiging. Een ceremonie in het Paleis op de Dam, 10 F-16’s in formatie over het IJ, regelaars vielen bijna flauw toen de koning spontaan de boot uit ging om dj Van Buuren de hand te schudden, maar toch: alles verliep gecontroleerd en rustig. Het kan dus gewoon. Vanaf 2014 viert Nederland Koningsdag op de verjaardag van Willem-Alexander: 27 april. En dus géén Koninginnedag meer.

2020: Geen Koningsdag, maar Woningsdag

Amsterdam vierde in 2020 geen Koningsdag, maar Woningsdag. Vanwege de coronapandemie geen feest op straat met grote mensenmassa’s, maar een thuiseditie met online kleedjesmarkten en tv-optredens. In 2021 vond Koningsdag plaats op kleine schaal, zonder vrijmarkt of concerten. Het bezoek van de koning en zijn gezin aan de High Tech Campus in Eindhoven was op tv te volgen en zonder publiek.

2022: We mogen weer

1,5 meter afstand? Mondkapjes? Zó 2021. Koningsdag 2022 vieren we weer als vanouds. Wilt u weten waar de kindervrijmarkten zijn of waar u kunt plassen zonder beboet te worden? Kijk voor alle weetjes over Koningsdag 2022 op amsterdam.nl/koningsdag.